روش های تقویت حافظه

در بسیاری از زمان ها و در مواقع مختلف با این جمله روبرو شده ایم که «اسمش نوک زبونم بود» یا « آخ یادم بود ها! » یا « توی ذهنم بود » و ... و بعد به این باور می رسید که من اصلاً حافظه خوبی ندارم و یا با وجود مشغله های روزانه هیچ چیزی در ذهنم باقی نمی ماند، عنوان این چنین توجیحاتی غالباً به علت عدم آگاهی کافی از توانایی ذهنی است نه ناتوانی حافظه. میزان بهره برداری از ذهن و گنجایش اطلاعات در خانه های حافظه برای همه افراد تقریباً یکسان است ولی بازدهی فکری و ذهنی به میزان و نحوه استفاده از اطلاعات موجود در حافظه بستگی دارد.

بقیه مطلب در ادامه مطلب...

تقسیم بندی خانه های حافظه

غالباً صاحب نظران و متخصصین، حافظه انسان را به سه بخش تقسیم می کنند که به ترتیب عبارتند از حافظه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و هر کدام از این سه بخش نیز خود شامل 2 خانه می باشد.

حافظه کوتاه مدت که عمدتاً محل نگهداری موقت اطلاعات می باشد، دارای ظرفیت پایینی است. کاربرد این قسمت از حافظه، ثبت مطالب و اطلاعات زودگذر می باشد، مثلاً فرض کنید با تلفن همراه در حال صحبت هستید و شخصی که با شما در حال مکالمه است قصد دارد شماره تلفن دیگری به شما بدهد و شما شرایط ثبت مکتوب آن را ندارید، سعی می کنید شماره ها را قسمت به قسمت حفظ کنید و پس از اتمام مکالمه و گذشت مدت زمانی کوتاه، دیگر از آن شماره تلفن در حافظه تان چیزی یافت نمی شود.

در اکثر مواقع، بیشتر مواردی که از طریق حواس پنج گانه به حافظه ما وارد می شوند (از قبیل طعم، بو، منظره ای زیبا و ...) در خانه های حافظه کوتاه مدت ثبت شده که بدون هیچ گونه پردازشی و یا انتقالی پس از مدت زمانی، از یادمان می روند.

هدف از اشاره این مطالب، مشخص نمودن وظیفه خانه های ابتدایی حافظه است . نکته مهم در راستای بهره گیری بهتر از این قسمت حافظه، چگونه رویارویی با اطلاعات فرار و عدم خروج آنها می باشد.

نگارش و تکرار هر دسته از اطلاعات، رابطه ای مستقیم با تثبیت آنها در خانه های حافظه دارد . با توجه به نمودار زیر متوجه می شویم که پس از مدتی تکرار، داده های ورود کرده به حافظه چگونه به حالت پایدار در می آیند.

حافظه میان مدت دارای حجم و مدت زمان تثبیت معین می باشد که در این خانه ها، اطلاعات آمادگی این را کسب می کنند که با پردازش صورت گرفته برروی آن ها به خانه های حافظه بلند مدت منتقل شوند. در صورت بی تفاوتی به انباشته شدن آن ها، متناسب به زمان و نحوه ورود داده ها و ... بتدریج اطلاعات از ذهن ما خارج می شوند. برای درک بهتر این مهم، به این مثال توجه نمایید:

فرض کنید آدرس منزل دوستتان را یادداشت کردید و عازم آن جا هستید ولی برای راحتی شما، دوستتان نشانه های فیزیکی از محل زندگی اش را برای شما عنوان می کند، مثلاً سوپرمارکت علی و چون شما از بین تمامی موارد آدرس، به علی تمرکز بیشتری دارید، منزل دوستتان را با توجه به آن پیدا می کنید و اگر چندین بار دیگر به آنجا مراجعه نمایید، عنوان سوپرمارکت علی در ذهن تان وجود خواهد داشت. حال فرض کنید پس از یک بار مراجعه به آنجا، مدت زمانی نسبتاً طولانی است که به آن جا نرفته اید. در صورت تصمیم گیری مجدد برای رفتن به منزل دوست تان، ذهن شما پالس هایی از به یاد داشتن آدرسی می دهد که یادداشت کرده اید ولی نمی دانید کجا و تحت چه عنوانی بوده است. تا این که با کنکاش مجدداً برای شما تجلی می شود «سوپرمارکت علی»، زیاد و تمرکز مناسب روی اطلاعات قبلی و به وسیله همین نام می توانید تا حدودی آدرس را به یاد  آور ید، ولی از دیگر قسمت های آدرس چیزی به ذهنتان نمی رسد؛ زیرا در زمان حفظ اطلاعات، تکرار و تمرکزتان بیشتر بر روی سوپر مارک علی بود نه دیگر موارد آدرس.

با درنظر گرفتن مثال فوق و میزان حجم و زمان نگه داری مطالب در خانه های حافظه میان مدت، متوجه می شویم که این خانه ها بهترین کاربرد را برای مطالعه کلمات کلیدی و اساسی و یا نشانه گذاری دارند که بسیاری از دانشجویان با اتکا به این قسمت از حافظه خود، مطالب را به خوبی مرور و یادآوری می کنند. در واقع یکی از وظایف مهم خانه های حافظه میان مدت، حفظ نکات کلیدی و اشاره ای بوده و همان طور که عنوان شده بوسیله اندکی تمرکز و تکرار حاصل می شود.

برای به خاطر سپردن مطالب در دراز مدت، انتقال داده ها از حافظه کوتاه مدت به میان مدت و سپس به دراز مدت بسیار مهم است. مهمترین عامل جهت انتقال اطلاعات از خانه های حافظه کوتاه مدت به دیگر خانه ها، تکرار و تمرین در زمانهای مشخص است. هدف ما نیز از بیان خانه های حافظه، این است که با تکرار و تمرین بتوانیم اطلاعات را به خانه های تثبیتی (بلندمدت) حافظه هدایت کنیم. بر خلاف تفکر عموم، این عمل دور از دسترس یا خیلی سخت نیست، بلکه اصولی را باید رعایت کنیم که به بسیاری از آن ها در روش های مطالعه اشاره شد. از بین این اصول، به صورت اجمالی می توان به تکرار و تمرین، تمرکز و رعایت سیکل زمانی مطالعه اشاره نمود.

خانه های حافظه بلند مدت، آخرین جایگاه جهت ته نشین شدن و تثبیت دائمی اطلاعات است. این خانه ها که در اصل بخش مهم و تعیین کننده ای را در زمان آزمون ایفا می کنند، با ثبت اطلاعات به روش تأملی، داده ها را ذخیره کرده و در هر زمانی که مجدداً با یکی از مطالب ثبت شده مواجه شویم، سریعاً مغز دستور استفاده از اطلاعات مربوطه را صادر می کند. جهت تحقق چنین موضوعی لازم است نکاتی هنگام مطالعه رعایت شود. شاید این مطلب را بدفعات شنیده باشید «با تأمل وارد شدن مطالب مساوی است با دیرتر خروج آنها از ذهن» این عبارت دقیقاً مصداق عملکرد و کاربرد، حافظه بلند مدت می باشد.

همان طور که اشاره شد، از وظایف مهم این خانه ها که ارتباط مستقیم با غدد هیپوتالاموس مغز دارند، استخراج کهن ترین اطلاعات و اکتسابات می باشد که آثار آن در مدت زمانی حدود چندصدم ثانیه مشخص می شود. برای این که بتوانیم اکثر اطلاعات را در این خانه ها که گنجایش زیادی دارند (حدوداً % 70 از فضای حافظه به آنها اختصاص داده شده است) انتقال دهیم، نیازمند رعایت موارد زیر می باشد.

راهنمای نگهداری داده ها در حافظه بلند مدت

◊ دقت و تمرکز

دقت و تمرکز بر نکات و عبارات مهم هر مطلب و سعی در خلاصه برداری از آن ها.

◊ تکرار و افزایش سرعت پاسخ دهی

با رعایت موارد فوق، سرعت مطالعه افزایش می یابد و این عمل سبب می شود پالس های بیشتری به این خانه ها وارد شود و در نهایت جذب و ذخیره سازی حجم بیشتری از داده ها صورت گیرد. به عنوان مثال می توان به بازی دارت اشاره کرد که پرتاب ها ابتدا آرام و با تمرکز صورت می گیرند و پس از مدت زمانی که ذهن آشنایی کامل با اطلاعات پیدا نمود، سرعت عکس العمل مغز به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. افزایش این مورد همراه با تمرکز، منجر به افزایش سرعت عکس العمل دیگر اعضاء بدن ما در زمان استخراج داده ها (یعنی پرسش از مغز) می شود که بکارگیری این موضوع یکی از مهم ترین کاربرد های تقویت حافظه در هنگام تست زدن محسوب می شود.

◊ سلامت ذهن

بی شک فرمانده بدن، مغز است که با هریک از اعضای بدن که دارای سنسورهای جذب اطلاعات می باشد رابطه ای متقابل و مستقیم دارد. اگر قسمتی از بدن دچار بیماری شود علاوه بر وظیفه خود که جذب قسمتی از اطلاعات است، پالس هایی از نقص خود به مغز اعلام کرده و به جای آن که ذهن ما اطلاعات وارد شده را ذخیره کند، درگیر ترمیم و یا برطرف کردن بیماری آن قسمت می شود. این امر یکی دیگر از مواردی است که ذهن ما را در خصوص انتقال اطلاعات به خانه های اصلی مسدود می کند. از جمله بیماری هایی که منجر به این امر می شود می توان به افسردگی مزمن، درگیریهای روحی  روانی، بیماری های ناشی از غدد تیروئید، استرس و اضطراب مضر و ... اشاره کرد؛ پس مراقب سلامتی بدن خود باشیم.

◊ به اختصار نمودن اطلاعات

تکرار و یا مرور کردن، از دیگر عوامل موثر در تقویت و ثبت حافظه است، البته تکرار و مروری که واقعاً به صورت مختصر و مفید تهیه شده باشد. بهتر است اطلاعات به صورت خلاصه و رمزی به مغز انتقال داده شود زیرا مدت زمان حفظ و نگهداری آن در سلول های ذهن بیشتر می شود. برای بهتر ضبط شدن مطالب می توانید روش تقارن سازی را نیز انجام دهید و این عمل برای اطلاعات دشوار و طولانی بسیار پرکاربرد است، به عنوان مثال هنگام مطالعه دروس تفهیمی که بعضاً دارای فرمول های طویل می باشند، می توانید فرمول ها را به صورت رمزی و یا ترانه ای تبدیل کنید. برای مثال می توان به کلرید آهن، سرب، پتاسیم و سدیم اشاره نمود که می توانید «کلرید آس پاس» بگویید.

◊ استراحت به مغز

استراحت به مغز را از ملزومات کار خود قرار دهید، زیرا هنگام فعال بودن سنسورهای جذب اطلاعات به طور پیوسته داده ها را به مغز منتقل می کنند. اگر مدت زمان مطالعه پیوسته و زیاد باشد اطلاعات میانی احتمالاً به طور کامل ذخیره نمی شوند، زیرا تمایل جذب به سمت داده های اولیه و آخریه بیشتر است. به همین علت پیشنهاد می شود بعد از هر 45 دقیقه مطالعه، 5 دقیقه استراحت ذهنی را در برنامه خود داشته باشید.

◊ مطالعه به روش تداعی کردن

یکی از بهترین روش ها جهت تسریع نمودن عکس العمل ذهن، تجسم گرایی از موارد ثبت شده است. به همین علت سعی کنید مطالب مهم را به صورت تجسمی در ذهن بسپارید، مثلاً بهتر است برای ثبت کلمه «غزلیات» در ذهن، اسم «حافظ» را تداعی و تکرار کنید. هر زمان که مجدد با یکی از دو کلمه فوق روبرو شویم یکی از آنها در ذهن تداعی می شود و به سرعت مغز شما مترادف و یا تجسم کلمه حافظ را به غزلیات مرتبط می نماید.

◊ بکارگیری حواس پنجگانه

برای ثبت اطلاعات قبل از خروج نهایی، سعی کنید حواس پنج گانه ای مثل گوش و زبان را مورد استفاده قرار دهید؛ یعنی هنگام مطالعه سعی کنید مطالب را با صدایی تقریباً رسا بخوانید. همین امر سبب چرخه ارتباطی بین زبان، گوش و مغز شده، در نتیجه عمل تثبیت اطلاعات در خانه های حافظه صورت می گیرد.

◊ حافظه ایده آل

یک حافظه خوب گویای این است که بدانید کدام مطلب را از قلم انداخته یا ذخیره نکرده اید و بدترین حافظه آن است که نداند چه مطالبی را فراموش کرده است. به همین علت اگر ذهن شما دنبال مطالب فرار و از یاد رفته است، بدانید حافظه خوبی دارید و آن را تقویت نمایید.

منبع: سایت مدرسان شریف